In deze slotconclusie willen we de hoofdvraag van ons onderzoek beantwoorden: Wat kan het Greijdanus op het gebied van brede vorming leren van het Curriculum for Excellence (CfE) in Schotland? 

Het begrip brede vorming hebben we niet nader gespecificeerd. Het omvat meer aspecten dan wij in deze conclusie beschrijven.  

We lichten het vaardighedenonderwijs eruit. Vaardigheden aanleren voor leren, leven en werken is een belangrijk doel van het CfE. Daarmee werk je aan de brede vorming van leerlingen door reflectie en feedback een structureel onderdeel te maken van het leerproces. De vaardigheden werden geoefend in een breed aanbod van vakken voor alle leerlingen van verschillende niveaus. De vaardigheden werden geëxpliciteerd in het lesmateriaal en waren zichtbaar en herkenbaar in de taal van de docenten. Dat draagt bij aan eenduidigheid. Op dat punt kan het Greijdanus zich verder ontwikkelen. Feedback van de docent en reflectie van de leerling zouden hierin een belangrijke plaats moeten hebben, ook dat zien we als een belangrijk ontwikkelpunt voor Greijdanus. 

We constateerden autonomie en eigenaarschap bij leerlingen en docenten. Het Greijdanus kan daarvan leren door de onderwijsvisie met bijbehorende waarden en doelen explicieter zichtbaar, herkenbaar en vindbaar te maken in de schoolorganisatie, in de onderwijspraktijk, in overlegmomenten en in de fysieke leeromgeving. De indicatoren van Greijdanus kunnen fungeren als duidelijke richtingwijzers om het onderwijs vorm te geven. Daarnaast kunnen ze dienen als zelfevaluatie-instrument om het onderwijs verder te ontwikkelen. Hierbij zijn autonomie en leiderschap belangrijke begrippen op het niveau van leerling en docent.  

De docent heeft een belangrijke rol in de vorming van de jongeren. Greijdanus verwoordt dit in de rollen van rolmodel, leermeester en vertrouwenspersoon. We concluderen dat het belangrijk is om ontwikkeltijd voor teams en secties te realiseren om met behulp van de indicatoren het curriculum samen te ontwerpen en uit te voeren. Een cyclische aanpak zal hierbij behulpzaam zijn.  

Het Greijdanus kan op het gebied van brede vorming verschil maken ten opzichte van andere scholen door de waarde ‘Christus volgen’. Deze waarde vormt het fundament onder ons denken en handelen en zal ons onderwijs en de vorming van de jongeren kleuren.  

Om dit onderzoek op waarde te kunnen schatten is een kritische reflectie nodig. Greijdanus is een gereformeerde scholengemeenschap. De brede vorming van de jongeren behelst daarom ook de christelijke vorming. Door drie niet-confessionele scholen te bezoeken, kunnen we op dat specifieke punt op basis van ons onderzoek geen aanbevelingen doen. Daarmee hadden we de hoofdvraag wel beter kunnen beantwoorden.  

Brede vorming hadden wij niet nader gespecificeerd, daarom hebben wij breed gekeken en dat maakt dit onderzoek een verkennend onderzoek. Conclusies en aanbevelingen zullen daarom onderzoeksmatig aangepakt moeten worden om de effectiviteit en bruikbaarheid op het Greijdanus te meten. De scholen die wij bezochten, stonden in rijke buitenwijken van Glasgow. Dit gegeven beïnvloedt de mogelijkheden van de directie van de scholen met betrekking tot de uitvoering van het CfE. We hebben daarmee geen volledig beeld van de uitvoering van het CfE gekregen. Het resultaat van het onderzoek van Amy Auckland bevestigt dit. Dit verkennende onderzoek is hiermee niet representatief voor alle scholen in Schotland. Wel hebben we goede voorbeelden gezien op welke manier je een integrale aanpak van kennis en vaardigheden kunt uitvoeren op een grote school.